به گزارش شاهد نوجوان از تسنیم؛ نتایج آزمون بین‌المللی تیمز که ایران سال‌هاست در آن شرکت می‌کند، مواردی نگران‌کننده را نشان می‌دهد که نه تنها بیانگر فاصله عملکرد دانشآموزان کشور با میانگین‌های بین‌المللی است بلکه بیانگر تفاوت عملکرد بین دانشآموزان در شرایط و امکانات متفاوت است موضوعی که لزوم توجه جدی به فرصت‌های برابر یادگیری در مدارس و از سوی دیگر تغییر روش‌های آموزش و یادگیری در نظام تعلیم و تربیت کشور را هشدار می‌دهد.
آزمون تیمز روند آموزش ریاضیات و علوم و آزمون پراز پیشرفت سواد خواندن را می‌سنجد؛ این دو آزمون از مهمترین مطالعات تطبیقی در قلمروی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA است که عملکرد تحصیلی دانشآموزان بیش از 60 کشور جهان را در دروس ریاضیات، علوم و سواد خواندن می‌سنجد. مطالعه تیمز (TIMSS) در فاصله هر 4 سال و مطالعه پرلز (PIRLS) در فاصله هر 5 سال یک بار تکرار می‌شود تا روند تغییرات آموزشی و میزان کاهش و افزایش عملکرد دانشآموزان کشورهای شرکت‌کننده مشخص شود.
البته روند دانشآموزان ایرانی در آزمون تیمز 2019 نسبت به آزمون سال 2015 پیشرفت داشته است که این روند قابل توجه است و حکایت از مسیر رو به رشد دارد.
با وجود این هنوز هم دانشآموزان پایه چهارم دبستان و هشتم دوره متوسطه به میانگین بین‌الملل نرسیده‌اند و حتی از برخی کشورهای منطقه عقب‌تر هستیم (پنج کشور آسیایی سنگاپور ـ 625، هنگ‌کنگ ـ 602، کره جنوبی ـ 600، تایوان ـ 599 و ژاپن ـ 593 جایگاه‌های نخست در آموزش و یادگیری ریاضیات در پایه چهارم را به خود اختصاص داده‌اند. ایران با نمره کل 443 میان 58 کشور شرکت‌کننده در جایگاه 50، و میان 12 همسایه حاضر در آزمون تیمز 2019 پایه چهارم، در جایگاه نهم آموزش و یادگیری ریاضی قرار گرفته است. در علوم پایه چهارم نیز ایران با نمرۀ 441 در جایگاه 48 قرار دارد).
در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز 39 کشور حضور داشتند که ایران رتبه 29 را کسب کرد، در علوم پایه هشتم نیز بین 39 کشور، ایران رتبه 32 را کسب کرده است. در آزمون ریاضی پایه هشتم 32 درصد دانشآموزان ایرانی موفق به کسب نمره 400 (حداقل آزمون) نشده‌اند و این میانگین در سطح بین‌الملل 13 درصد است.
نتایج آزمون تیمز و پرلز، واقعیتهایی را از سطح علمی دانشآموزان ایرانی و کیفیت آموزش در مدارس ترسیم می‌کند و در این میان توجه سیاست‌گذاران به نتایج کسب‌شده توسط دانشآموزان در این آزمون‌ها، حرکت در مسیر توزیع برابر امکانات آموزشی و بازنگری در برنامه درسی مدارس حائز اهمیت است.
درباره نتایج آزمون تیمز 2019 و وضعیت دانشآموزان ایرانی گفت‌وگویی را با رضوان حکیم‌زاده؛ معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش داشتیم که در بخش نخست این گفتوگو به کلیات یافته‌های کسب‌شده در آزمون تیمز، نقش عوامل زمینه‌ای همچون دسترسی به منابع یادگیری در خانه، سواد والدین، محیط مدرسه و میزان تعلق خاطر دانشآموزان به مدرسه در بهبود وضعیت یادگیری پرداخته‌ایم.
بخش نخست این گفتوگو در ادامه تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود:
تسنیم: نتایج آزمون تیمز 2019 منتشر شد؛ در این آزمون چه مواردی سنجیده شده و نتایج چه بوده است؟
بنده در مصاحبه قبلی خیلی شفاف اعلام کردم که متأسفانه ما هنوز به انتظاراتی که براساس آزمون‌های بین‌المللی وجود دارد دست نیافته‌ایم اما نباید دستاوردهایی که در این دوره 4ساله (فاصله زمانی میان تیمز 2015 تا 2019) داشتیم نادیده گرفته شود.
رشد وضعیت ایران در تیمز 2019 نسبت به 2015
دانشآموزان ایرانی در ریاضیات پایه چهارم در سال 2015 نمره 431 را داشتند که در تیمز 2019 به نمره 443 دست یافتند یعنی 12 نمره افزایش امتیاز داشتیم، در علوم پایه چهارم سال 2015 نمره دانشآموزان ایرانی 421 بود که در سال 2019 نمره 441 را به دست آوردند یعنی 20 نمره افزایش امتیاز داشتیم، این روند پیشرفت را نشان می‌دهد و ما دچار افت عملکرد در دوره ابتدایی نبودیم.
اگر بگوییم پیشرفتی وجود نداشته است تلاش مدیران و آموزگاران را نادیده می‌گیریم و این مسئله باعث دلسردی می‌شود و این پیام منفی را به مخاطبان می‌دهد که اگر تلاش کنیم حتی برای یک نمره پیشرفت، نادیده گرفته خواهد شد.
در آزمون تیمز 2019 سه موضوع برنامه درسی قطعی‌شده، اجراشده و کسب‌شده مورد توجه قرار گرفته همچنین عوامل زمینه‌ای به‌همراه عملکرد دانشآموزان بررسی شده است که این عوامل بر یادگیری تأثیرگذار است، در تیمز 2019 به‌صورت تحلیلی مشاهده می‌کنیم که در حوزه عملکرد سطح بالا و معیار پیشرفته در تمام کشورها درصد کمی از دانشآموزان به معیارهای پیشرفته بین‌المللی رسیده‌اند که فقط 7 درصد است و در نیمی از کشورهایی که در آزمون تیمز شرکت کردند، عملکرد در پایین‌ترین سطح است و اکثر دانشآموزان در پایین‌ترین سطح هستند به‌جز کشورهایی که جزو کشورهای نخست هستند مانند هنگ‌کنگ، سنگاپور و کشورهای شرق آسیا.
در دروس علوم و ریاضیات پایه چهارم و هشتم، پیشرفت یا افت عملکرد کشورها مقایسه شده است یعنی بررسی کرده‌اند که آیا نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت داشته‌اند یا افت؛ خوشبختانه ایران جزو کشورهایی بوده که از سال 2015 تا 2019 پیشرفت داشته است.
در آزمون تیمز و پرلز تفاوت دختران و پسران در پیشرفت ریاضیات و علوم بررسی شده است و نیمی از کشورها عملکردشان تقریباً برابر بوده یعنی بین دختران و پسران تفاوت معناداری وجود نداشته است.
تسنیم: وضعیت ایران چگونه است؟
بنده فعلاً در حال ارائه آمارهای کلی هستم و در جزییات باید به وضعیت ایران اشاره کرد.
دختران در علوم پایه چهارم در 18 کشور از پسران پیشی گرفته‌اند و در علوم پایه هشتم دختران در 15 کشور وضعیت بهتری داشتند.
سهم سواد والدین و منابع یادگیری در منزل بر پیشرفت دانشآموزان
در خصوص مواردی که به‌روی یادگیری مؤثر هستند یکی از موارد منابع یادگیری در منزل است که به مقوله‌هایی مانند کتاب‌های موجود در خانه، اتصال به اینترنت و والدینی که سطح سواد بالاتری دارند اشاره دارد؛ این موضوع نشان می‌دهد که بین میانگین عملکرد دانش‌آموزانی که در ریاضی و علوم پایه چهارم منابع یادگیری بیشتری در منزل داشتند با آنهایی که منابع یادگیری کمتری در اختیار داشتند تفاوت معناداری وجود دارد.
مسئولیت سنگین مدرسه در برابر دانشآموزان محروم از امکانات
دانش‌آموزانی که منابع یادگیری زیادی در خانه دارند در درس علوم نمره 557 را کسب کردند و آنهایی که منابع یادگیری کمتری در اختیار داشتند نمره 414 را کسب کردند، این فاصله زیاد نشان‌دهنده تأثیری است که خانواده می‌تواند در یادگیری داشته باشد و اگر خانواده‌ای نتواند این امکانات را برای فرزندش فراهم کند، مسئولیت مدرسه برای دانش‌آموزانی که خانواده‌هایشان این امکانات را ندارند به‌مراتب سنگین‌تر خواهد شد و باید مدرسه بتواند این فاصله را جبران کند به‌عبارتی داشتن مدارس بهتر برای کودکان خانواده‌هایی که منابع یادگیری کمتری را فراهم می‌کنند و سطح سواد پایین‌تری دارند راهکار جبران فاصله است.
در درس ریاضی، دانش‌آموزانی که منابع یادگیری زیادی در اختیار دارند نمره 562 را کسب کردند و در مقابل دانش‌آموزانی که منابع یادگیری کمتری دارند نمره 433 را کسب کردند این موضوع در ریاضیات و علوم پایه هشتم هم عیناً تکرار شده است.
نقش کلیدی پیش‌دبستانی در بهبود یادگیری
یکی از موارد بسیار مهم تجربه پیش‌دبستانی است و این مقایسه‌ها نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که تجربه حضور در پیش‌دبستانی را دارند، به‌لحاظ عملکردی با دانش‌آموزانی که تجربه پیش‌دبستانی ندارند، تفاوت فاحشی دارند و نمره 516 در مقابل 421 را دارند.
دانش‌آموزانی که سه سال و بیشتر دوره پیش‌دبستانی را گذرانده‌اند میانگین نمره آنها 509 بوده است درحالی که دانش‌آموزانی که اصلاً پیش‌دبستانی را نگذرانده‌اند میانگین نمره آنها 464 بود.
تسنیم: در بحث منابع یادگیری و تأثیر آن در دو درس ریاضی و علوم بیشتر توضیح می‌دهید، آیا امکانات موجود در مدارس نیز در این زمینه تأثیرگذار است؟
بحث منابع برای یادگیری ریاضیات و علوم بسیار مهم است در مدارسی که منابع و امکانات بیشتری برای یادگیری ریاضیات و علوم داشتند نتایج یادگیری دانشآموزان بهتر بوده است همچنین یکی از نکات خیلی مهم محیط و جو مدرسه است، نتایج تیمز 2019 نشان می‌دهد در مدارسی که تأکید بسیاری بر موفقیت همه دانشآموزان دارند و مدرسه انتظار موفقیت را به همه دانشآموزان منعکس می‌کند و به این موضوع توجه دارد به‌شکلی معنادار عملکرد دانشآموزان بسیار بالاتر است و نمره آنها 515 در مقابل 486 است، همین موضوع در پایه چهارم و هشتم برای درس علوم و ریاضیات کاملاً تکرار می‌شود.
نقش مدرسه و تعلق خاطر دانشآموزان به آن در بهبود یادگیری
موضوع مورد بررسی دیگر احساس تعلق دانشآموزان به مدرسه است که در آزمون تیمز این موضوع با 5 سؤال جانبی پرسیده می‌شود، دانش‌آموزانی که احساس می‌کردند از بودن در مدرسه احساس خوبی دارند و مدرسه به آنها احترام می‌گزارد میانگین عملکرد بیشتری داشتند و تفاوت آنها با دانش‌آموزانی که چنین تعلق خاطری نداشتند معنادار است و موضوع نظم، انضباط و ایمنی در مدارس در عملکرد موفق دانشآموزان مهم است.
دانش‌آموزانی که در مدرسه‌ای باانضباط، محیط امن و منظم درس می‌خوانند در مقایسه با کودکانی که در مدارسی درس می‌خواندند که چنین شرایطی را ندارند، عملکرد بهتری دارند.
تمام این مسائل جزو مهمترین یافته‌های تیمز 2019 است که کنار بحث شناسایی نیازهای توسعه حرفه‌ای معلمان و نگرش دانشآموزان به ریاضیات مطرح شده است، دانش‌آموزانی که نگرش و علاقه بیشتری به ریاضی و علوم داشتند توانستند نتایج بهتری را به دست بیاورند و این مسائل بازتاب‌دهنده عوامل اجتماعی و عاطفی در بحث یادگیری است.
مدارس و فرصت‌های بهتر یادگیری باید در اختیار فرزندان خانواده‌های محروم باشد
تسنیم: تحلیل نتایج آزمون‌های بین‌المللی چه واقعیتهایی را برای سیاست‌گذاران حوزه آموزش مشخص کرده است و آیا در تصمیم‌گیری‌های آتی واقعیت‌ها مدنظر خواهد بود؟
کنار تجربه پیش‌دبستانی، منابع یادگیری در منزل جزو مهمترین عوامل تأثیرگذار در کسب نتایج خوب هستند بنابراین در سیاست‌گذاری‌ها برای بهبود وضعیت باید در مسیر انگشت گذاشتن و نشانه گرفتن عوامل زمینه‌ساز برای یادگیری که تفاوت معناداری ایجاد می‌کند، حرکت کنیم و قطعاً راهکارهای خوبی پیدا خواهیم کرد از جمله اینکه وقتی مشاده می‌کنیم تأثیر سواد خانواده و منابع یادگیری در منزل به‌روی یادگیری دانشآموزان تا این حد مؤثر است، یکی از مسئولیت‌های سنگین این خواهد بود که باید فرصت بهتری برای فرزندان خانواده‌های کمتربرخوردار فراهم کنیم پس آنها باید مدارس بهتری داشته باشند تا بتوانند فاصله‌ای را که در شرایط خانوادگی وجود دارد از طریق نظام آموزشی و مدرسه جبران کنند، سیاست‌گذاری در توسعه پیش‌دبستانی به‌ویژه برای خانواده‌های محروم می‌تواند بسیار موفق باشد که در تیمز 2015 هم به آن اشاره شده است.
