به گزارش شاهد جوان به نقل از تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، حملات زمینی ارتش عراق به پاسگاه‌ها و مناطق مرزی کرمانشاه که از زمستان ۱۳۵۸ شروع شده بود، از اوایل سال ۱۳۵۹ توسعه یافت و تجاوزهای هوایی و حمله به مناطق مسکونی را نیز در بر گرفت. ارتش عراق در حمله به مناطق مسکونی با سلاح‌های سنگین و دوربرد خود، شبکه آب و برق قصرشیرین را هدف قرار داد. در پی این اقدام، با توجه به هوای گرم منطقه، علاوه بر ناامنی مشکلات جدیدی ایجاد شد. برخی مردم برای تأمین آب شرب مجبور بودند از آب رودخانه الوند که غیربهداشتی بود، استفاده کنند. نانوایی‌های شهر نیز به دلیل قطع برق تعطیل شده بودند. بااین‌حال، برخی مردم با خرید آرد و پخت نان در خانه مایحتاج خود را تأمین می‌کردند.
با تداوم تجاوزهای هوایی و زمینی ارتش عراق و گلوله‌باران مناطق مسکونی، فرماندهان دستور دادند به‌منظور تقویت منطقه و نوار مرزی، یگانی از لشکر ۸۱ زرهی در آنجا مستقر شود. همچنین استعدادی از توپخانه خودی در منطقه ازجمله روستای نصرآباد در نزدیکی شهر قصرشیرین استقرار یافت و به مقابله با حملات توپخانه‌ای عراق پرداخت. در واکنش به این اقدام نیروهای خودی، توپخانه عراقی نیز گلوله‌های بیشتری شلیک می‌کرد که تعدادی از آن‌ها به مناطق مسکونی اصابت کرد.
در شهریورماه ۱۳۵۹ حجم حملات دو طرف به‌ویژه ارتش عراق به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و با اشغال منطقه خانلیلی حملات دشمن شدیدتر هم شد. حجم حملات ارتش عراق در تابستان ۱۳۵۹ به‌خصوص در شهریورماه نسبت به چند ماه گذشته شدت بیشتری داشت که در پی آن، عده‌ای از مردم، شهر قصرشیرین را ترک کردند. بازار و کاسبی نیز رونق گذشته را نداشت. برخی مغازه‌داران هم رغبتی برای تهیه اجناس نداشتند.
از نیمه اول سال ۱۳۵۹ به‌ویژه تابستان و شهریورماه، قصرشیرین به شهری جنگ‌زده تبدیل شد که نیمی از آن نیز خالی شده بود. همچنین با کمبود جدی سوخت و بنزین و در بسیاری از روزها با قطع آب و برق روبه‌رو گردید. بااین‌حال، برخی از کسبه و متدینان و انقلابیون مصمم بودند در هر شرایطی در شهر بمانند و زندگی را در شهر رونق ببخشند.
اما از طرف دیگر، رسیدگی به مجروحان به‌ویژه غیرنظامیان به دلیل کمبود امکانات و خدمات پزشکی به‌سختی انجام می‌گرفت و گاهی به شهادت عده‌ای از آنان می‌انجامید. علاوه بر این، تنها یک بیمارستان در شهر وجود داشت که هنگام قطع برق امکان خدمات‌رسانی به بیماران و مجروحان به‌کلی از بین می‌رفت و گاهی به همین دلیل، خون‌های اهدایی مردم نیز فاسد می‌شد.
این مطالب تنها بخشی از هزاران سخن نگفته از دوران جنگ قبل از جنگ است که در کتاب «دست‌های خالی پاهای خونین» اسدالله احمدی به قلم خود در خصوص تاخت‌وتازهای ضدانقلاب و ارتش عراق در قصرشیرین، سرپل ذهاب و گیلان غرب در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ نگاشته است.
به‌منظور بیان وقایعی که در این منطقه تا قبل از شروع رسمی جنگ برای مردم این سرزمین اتفاق افتاده، بر آن شدیم از فرودین ماه هرماه بخشی از وقایع مهم را در قالب یک گزارش به سمع و بصر خوانندگان علاقه‌مند برسانیم.
ناامنی به روایت مردم
مردم منطقه نوار مرزی کرمانشاه پس از پیروزی انقلاب و از اولین روزهای استقرار نظام جمهوری اسلامی درگیر جنگی نابرابر شدند و به‌اجبار با دست‌خالی در برابر مهاجمین مقاومت کردند. ایجاد کمین، غارت اموال و احشام، گروگان‌گیری، حمله به منازل افراد، قتل و دیگر اقدامات غیرانسانی نیز به امری عادی تبدیل شده بود و مسافرانی که قصد عزیمت به مرکز استان و سایر مناطق را داشتند باید خود را برای روبه‌رو شدن با این قبیل حوادث آماده می‌کردند.
درمجموع امنیت در منطقه از بین رفته بود و اقدامات افراد ضدانقلاب هرروز گسترده‌تر، سازمان‌یافته‌تر و خشن‌تر می‌شد. در چنین شرایطی، مردم ساکن مناطق امن استان و سایر نقاط کشور نه‌تنها رغبتی برای سفر به این منطقه و بازدید اقوام خود نداشتند، بلکه برخی از آنان به خویشاوندان خود در شهرهای ناامن به‌ویژه قصرشیرین توصیه می‌کردند آنجا را ترک کنند. بااین‌حال، بسیاری از مردم مؤمن و متعهد به انقلاب و نظام اسلامی قصد داشتند در شهر بمانند و در برابر گروه‌های ضدانقلاب مقاومت کنند.
از اواخر سال ۱۳۵۸ با ورود مستقیم ارتش عراق به صحنه و گسترش ناامنی‌ها، شرایط به گونه دیگری رقم خورد. در این دوره گروه‌های ضدانقلاب در اغلب حملات خود از حمایت‌های ارتش عراق و آتش سلاح‌های سنگین آنان بهره‌مند بودند، اما اغلب، مدافعان انقلاب اعم از نیروهای متعهد ارتش، ژاندارمری و سپاه پاسداران، در مقابله با حملات نیروهای ضدانقلاب پیروز میدان بودند. ازاین‌رو، ارتش عراق در اقدام دیگری حمله به مناطق مسکونی شهر قصرشیرین و برخی روستاهای اطراف را در دستور کار خود قرار داد. در پی این اقدام مردم حتی در خانه خود نیز احساس امنیت نمی‌کردند.
ناامنی به روایت اسناد
در طول سال ۱۳۵۸ به‌ویژه نیمه دوم آن، اقدامات ارتش عراق در چند حوزه گسترش یافت. از سویی با استفاده از ظرفیت افراد ضدانقلاب داخلی، بر ناامنی‌های منطقه نوار مرزی کرمانشاه دامن زد تا میزان آمادگی نیروهای مسلح خودی را محک بزند. از سوی دیگر نیز با تجاوز هوایی و بمباران و گلوله‌باران مناطق مرزی، ضمن شناسایی مواضع خودی به مراکز مهم خسارت وارد کرد.
در سه ماه اول سال ۱۳۵۹ تجاوزهای مرزی نیروهای عراقی به‌صورت زمینی و عبور آنان از مرز کمتر بود ولی پس‌ازآن، حملات زمینی و هوایی گسترش و شدت یافت. مهم‌ترین حوادث و اقدامات و حملات گروه‌های ضدانقلاب و نیروهای ارتش عراق و تلاش‌های واحدهای خودی در منطقه نوار مرزی کرمانشاه در نیمه اول سال ۱۳۵۹ چنین بود:
فروردین ۱۳۵۹
ساعت ۷ ششم فروردین ۱۳۵۹، نیروهای ضدانقلاب با پشتیبانی آتش سلاح‌های سنگین ارتش عراق، به مناطق باویسی و تنگ هوان و پاسگاه‌های آن حمله کردند. نیروهای سپاه پاسداران که در اواخر سال گذشته پس از آزادسازی دو پاسگاه باویسی و تنگ هوان در آن‌ها مستقر شده بودند، به مقابله با مهاجمین پرداختند. درگیری شدت یافت و پاسگاه‌ها چند بار بین نیروهای سپاه پاسداران و گروه‌های ضدانقلاب دست‌به‌دست شدند، اما درنهایت مهاجمین توانستند این دو پاسگاه را اشغال کنند. یک روز بعد، سپاه پاسداران ضمن تقویت نیروهایش بار دیگر مناطق باویسی و تنگ هوان و پاسگاه‌های آن را آزاد کرد. در پی این اقدام، نیروهای ضدانقلاب به‌ناچار به داخل خاک عراق گریختند.[۱]
ساعت ۲۳ هشتم فروردین نیز مرزبانان عراق مستقر در پاسگاه قلعه یهودی با سلاح‌های سنگین پاسگاه تنگاب نو در ایران را زیر آتش گرفتند. ۲۴ ساعت پس‌ازاین حمله یعنی ساعت ۲۳ نهم فروردین گروه‌های ضدانقلاب مجدد به همین پاسگاه حمله کردند. درنتیجۀ این حمله، یک نفر از نیروهای خودی شهید شد و ۷ نفر نیز مجروح شدند.[۲] در همین روز پاسگاه خسروی نیز هدف هجوم گروه‌های ضدانقلاب که با آتش سلاح‌های سنگین عراق پشتیبانی می‌شدند قرار گرفت و بخشی از ساختمان پاسگاه تخریب شد.[۳]
برابر گزارش هنگ ژاندارمری قصرشیرین، در ۱۰ فروردین نیز نیروهای عراقی، پاسگاه هدایت ایران را که خالی از نیرو بود اشغال کردند، اما نیروهای ژاندارمری قصرشیرین موفق شدند آنجا را آزاد کنند.[۴] دو روز بعد هم ساعت ۲۳، نیروهای عراقی مستقر در پاسگاه مجید سالار عراق به پاسگاه هدایت تیراندازی کردند که با مقابله نیروهای خودی، درگیری ساعت ۲۳:۳۰ پایان یافت.[۵]
۱۵ فروردین نیز در منطقه مقابل پاسگاه‌های پرویزخان و دارخور ایران ۶ بالگرد عراقی در حال پرواز مشاهده شدند. همزمان با آن‌ها چند هواپیمای عراقی نیز در منطقه پرواز می‌کردند.[۶]
همچنین طبق گزارشی، در ۱۷ فروردین تأسیسات نفتی پاتاق با آر.پی.جی ۷ هدف حمله گروه‌های ضدانقلاب قرار گرفت. بر اثر این حمله، حدود ۴۰ هزار بشکه نفت در آتش سوخت.
بر اساس گزارش ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در ۱۹ فروردین نیز «نیروهای مستقر در پاسگاه گردنو موردحمله هوایی نیروهای عراق واقع و [با یکدیگر] درگیر شدند.»[۷] همچنین در این روز، طبق گزارش همین ستاد چندین هواپیمای شناسایی عراق در منطقه نوار مرزی کرمانشاه به پرواز درآمدند.[۸]
در ۲۰ فروردین هم بنا به گزارش مرکز فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و هنگ ژاندارمری قصرشیرین «پاسگاه‌های باویسی و تیله کوه که در اختیار نیروهای سپاه پاسداران بود، هدف حمله ضدانقلاب قرار گرفت. این حمله در ساعت ۱۴ و با حمایت نیروها، توپخانه و هلیکوپترهای عراقی صورت گرفت و ضدانقلاب موفق شد مناطق و پاسگاه‌های تنگ هوان، باویسی، اِزگله، تیله کوه و تپه رش را اشغال کند. در جریان این حمله، یک نفر از نیروهای خودی به شهادت رسید و ۴ نفر نیز مجروح شدند.»[۹]
برابر گزارش یکی از یگان‌های مستقر در منطقه قصرشیرین در ۲۳ فروردین نیز ارتش عراق به روستاهای سفیدکوه و علی آقایی که خالی از سکنه بودند حمله کرد. براثر این حمله چند منزل مسکونی تخریب شد. علاوه بر این، درگیری شدیدی بین نیروهای خودی و نیروهای مهاجم ضدانقلاب و عراقی در مناطق باویسی و تنگ هوان و پاسگاه دارخور آغاز شد.[۱۰]
همچنین در همین روز شهربانی قصرشیرین اعلام کرد: «در منطقه "چارکلاو" عراق تعدادی تانک و سلاح‌های ضدهوایی مستقر شده‌اند و روستای چارکلاو نیز از سکنه تخلیه شده و مکانی جهت فرود هلیکوپتر مسطح شده است.» [۱۱]
در ۲۴ فروردین نیز ژاندارمری قصرشیرین چنین گزارش کرد: «یک ستون عراقی شامل ۱۷ دستگاه زره‌پوش مجهز به توپ، ۱۱ دستگاه نفربر زرهی، ۲۷ دستگاه خودروِ زیل و گاز و ۱۰ دستگاه جیپ و سلاح‌های ضدهوایی از خانقین به پادگان قوره تو [در شمال قصرشیرین] اعزام و [در آنجا] مستقر گردیده است.»
مرکز فرماندهی سپاه پاسداران و ژاندارمری جمهوری اسلامی هم در همین روز، در گزارش‌های جداگانه‌ای اعلام کردند یک ستون عراقی شامل توپخانه، تانک و نفربر ریو با چراغ روشن از مقابل پاسگاه باویسی در حال انتقال به خانقین هستند.[۱۲]
روز ۲۴ فروردین فقط به اقدامات ایذایی ارتش عراق ختم نشد. در این روز پاسگاه و منطقه باویسی نیز هدف تهاجم نیروهای ضدانقلاب قرار گرفت. در پی این تهاجم، تعدادی از نیروهای سپاه پاسداران ازجمله عابدین عباسی ـ یکی از جوانان انقلابی قصرشیرین که پس از پیروزی انقلاب به عضویت سپاه پاسداران قصرشیرین درآمده بود و پیوسته در درگیری‌ها حضور داشت ـ به‌منظور کمک به نیروهای پاسگاه به‌طرف منطقه باویسی حرکت کردند. اما نزدیکی باویسی اتومبیل آنان روی مین رفت و براثر انفجار آن منهدم شد. در این حادثه، عابدین عباسی و راننده خودرو در دم به شهادت رسیدند. سرنشینان خودرو ازجمله علیرضا رحمانی نگهدار ۲۱ ساله پاسدار اعزامی از تهران، علی زهرایی ۲۳ ساله پاسدار اعزامی از قم، حلیم هوشیار پاسدار اعزامی از تهران، رشید چابک‌سوار سرپرست فداییان امام خمینی، منوچهر مهجور مسئول تدارکات سپاه پاسداران قصرشیرین و حسین اسماعیلی خبرنگار روزنامه کیهان نیز مجروح شدند. همچنین در این درگیری، یکی از تانک‌های خودی روی مین رفت و براثر انفجار آن منهدم شد. لازم است ذکر شود فرمانده تانک و نیروهای مستقر در باویسی از اینکه فرماندهی منطقه از آنان پشتیبانی نکرده بود، گلایه داشتند.[۱۳]
در ۲۵ فروردین نیز یک خودرو گاز ارتش جمهوری اسلامی ایران که مخصوص حمل تانک است، در جاده ازِگله گردنو با مین برخورد کرد و براثر انفجار آن منهدم شد.
در ۲۶ فروردین هم مرکز فرماندهی سپاه پاسداران از پرواز یک فروند هواپیمای ناشناس بر فراز منطقه قصرشیرین خبر داد.[۱۴]
همچنین در ۲۷ فروردین، گزارش یکی از یگان‌های مستقر در منطقه جنوب قصرشیرین حاکی از انتقال ۶ خودرو حامل افراد نظامی و پیاده کردن ۸ تانک عراقی از تریلر در ۱۰ کیلومتری غرب پاسگاه تنگاب نو (منطقه خان لیلی) بود. علاوه بر این در این گزارش آمده بود، فعالیت دستگاه‌های مهندسی عراق برای حفر سنگر و ایجاد استحکامات مضاعف شده است.[۱۵]
در ۲۸ فروردین نیز پاسگاه‌های مرزی جنوب قصرشیرین ازجمله پاسگاه خسروی هدف حمله نیروهای عراق قرار گرفت. در پی این حمله، نیروهای خودی برای دفاع از این پاسگاه‌ها و کمک به نیروهای مستقر در آن‌ها، به‌طرف منطقه حرکت کردند، ولی قبل از رسیدن به آنجا، در دو کیلومتری پاسگاه خسروی با کمین گروه‌های ضدانقلاب روبه‌رو و با آنان درگیر شدند. در این درگیری، یک نفر از پاسداران شهید شد و ۸ نفر دیگر هم مجروح شدند.[۱۶]
منابع:
[۱]سند شماره ۳۳۸۵۷، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش درگیری نیروهای عراقی در پاسگاه تنگاب نو و خسروی»، رکن ۳ ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، ۱۰ / ۱/ ۱۳۵۹ و سند شماره ۶۳۲۰۹، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش درگیری نیروهای سپاه با عناصر ضدانقلاب در منطقه گردنو»، مرکز فرماندهی ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۵۹/۱/۹.
[۲] همان.
[۳] سند شماره ۲۸۳۴۴۲، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش حمله عناصر ضدانقلاب به نیروهای ژاندارمری»، رکن ۳ مرکز فرماندهی ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، ۱۰ / ۱/ ۱۳۵۹.
[۴] سند شماره ۰۳۳۸۵۸، مرکز اسناد و تحقیقات مقدس: «گزارش تصرف پاسگاه هدایت توسط نیروهای عراقی»، رکن ۳ مرکز فرماندهی ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، ۱۱ / ۱/ ۱۳۵۹.
[۵] سند شماره ۳۳۹۲۴، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش زیر آتش قرار گرفتن پاسگاه هدایت»، رکن ۲ دایره اطلاعات ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، ۳۱ / ۱/ ۱۳۵۹.
[۶] سند شماره ۰۶۳۲۷۰، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش ورود ۲۰ فروند هواپیمای سوخو و ۶ فروند هلیکوپتر به پایگاه نظامیان عراقی»، دفتر عملیات مرکز فرماندهی سپاه پاسداران، ۱۵ / ۱/ ۱۳۵۹.
[۷] سند شماره ۰۶۳۳۰۸، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش درگیری بین نیروهای گردنو و تیپ ۹۴ عراق»، تلفنگرام سماجا، ۱۹/۱/۱۳۵۹.
[۸] سند شماره ۰۶۳۳۳۰، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش حمله هوایی و زمینی ارتش عراق به پاسگاه باویسی»، نامه مرکز فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۵۹/۱/۲۰.
[۹] سند شماره ۶۳۲۳۰ و سند شماره ۶۳۳۳۲، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش حمله هلیکوپترهای عراقی به پاسگاه باویسی»، تلفنگرام سپاه قصرشیرین، ۲۰ / ۱/ ۱۳۵۹، سند شماره ۶۳۳۶۱، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش ادامه درگیریی با عناصر ضدانقلاب در پاسگاه باویسی»، نامه مرکز فرماندهی ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۲۲ / ۱/ ۱۳۵۹ و سند شماره ۶۳۳۴۰، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش اشغال مناطق هران، تیله کوه، باویسی و ازِگله توسط نیروهای عراقی»، نامه عملیات کرمانشاه، ۱۳۵۹/۱/۲۱، سند شماره ۰۶۳۳۵۵، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش حمله توپخانه‌ای ارتش عراق»، تلفنگرام مرکز فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۲۲ / ۱/ ۱۳۵۹، سند شماره ۲۷۷۴۸ و سند شماره ۲۷۷۶۵، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
[۱۰] سندهای شماره ۴۸۴۶۹ و ۴۸۴۶۸، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
[۱۱] سند شماره ۰۳۳۸۸۶، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
[۱۲] سند شماره ۰۳۳۹۱۶، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش اعزام یک ستون ارتش عراق از خانقین»، نامه رکن ۲ دایره اطلاعات ژاجا، ۳۱ / ۱/ ۱۳۵۹ و سند شماره ۳۳۹۰۲، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش مشاهده حرکت یک ستون نظامی ارتش عراق از خانقین»، تلفنگرام رکن ۳ دایره عملیات ژاجا، ۲۵ / ۱/ ۱۳۵۹ و سند شماره ۰۶۳۳۷۶، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش حرکت یک ستون نظامی عراق از خسروی»، تلفنگرام مرکز فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۲۴ / ۱/ ۱۳۵۹.
[۱۳] سند شماره ۶۳۳۷۳، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش انفجار مین در پاسگاه باویسی»، تلفنگرام عملیات کرمانشاه، ۲۴ / ۱/ ۱۳۵۹.
[۱۴] سند شماره ۰۶۶۶۸، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی».
[۱۵] سند شماره ۶۱۶، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: «گزارش مشاهده ۶ دستگاه خودرو حامل افراد نظامی و ۸ دستگاه تانک در تنگاب نو»، تلفنگرام رکن ۳ دایره عملیات ژاجا، ۸/ ۲/ ۱۳۵۹.
[۱۶] سند شماره ۴۲۲۰۲، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
